Dydaktyczna ścieżka przyrodniczo-historyczna „Dolina Bugu” 

Amatorów pieszych wędrówek zapraszamy do spaceru dydaktyczną ścieżką przyrodniczo-historyczną „Dolina Bugu” wiodącą ulicami Woli Uhruskiej oraz malowniczymi łąkami w dolinie Bugu.

Przystanek 1 
„STACJA UHRUSK”

Duże znaczenie dla rozwoju miejscowości miała linia kolejowa Chełm – Brześć oddana do użytku w 1887 roku o długości 530 km, łączącej Kowel z Warszawą i Modlinem. Była ona inwestycją państwową o znaczeniu militarnym. Łączyła Brześć z Koleją Nadwiślańską.

W roku 1887 wybudowano też budynek stacji kolejowej. Usytuowany był on po przeciwnej stronie torów kolejowych, ok. 500 m od wsi i szlaku nadbużańskiego. Dlatego nazwa stacji kolejowej nie zgadza się z nazwą miejscowości. Kiedy powstawała linia kolejowa, wieś Wola Uhruska była nieznana i oddalona od torów. Uhrusk zaś to miejscowość, gdzie był dwór, kościół, cerkiew. Miał więc wyższą rangę. Przez następne lata Wola Uhruska rozwijała się, z czasem wchłonęła okolice stacji. Nikt jednak nie zmienił jej nazwy. Do zespołu dworca kolejowego należy wieża ciśnień. Takie wieże budowano wzdłuż linii kolejowych, jeżeli w pobliżu ujęcia wody nie było naturalnych wzniesień, w których zakładano komory na wodę. Wieże ciśnień, budowane na wysokiej podmurówce pełniły funkcję komór nadziemnych. Wodę do wieży przy stacji Uhrusk dostarczał wodociąg ze starorzecza Bugu, gdzie zamontowane były pompy spalinowe. Z wieży transportowana była do „żurawi” usytuowanych przy torach. Tam parowozy uzupełniały zapasy wody.

Przystanek 2
„STARA WIEŚ”

Stara Wieś to przysiółek należący do Woli Uhruskiej, miejsce pierwotnej lokalizacji miejscowości. Wola Uhruska zlokalizowana była na terasie nadrzecznej. W 1827r. nosiła już współczesną nazwę i liczyła 29 domów i 100 mieszkańców.

Początki osadnictwa w dolinie Bugu, w okolicy Woli Uhruskiej sięgają halsztackiego okresu epoki żelaza, który przypada na ok. 700 – 400 r.p.n.e. Materiał archeologiczny potwierdza też istnienie osad we wczesnym średniowieczu. W XV wieku Uhruwieccy, właściciele tych ziem zakładają wieś Uhrowieska Wolica. Nowi osadnicy karczowali lasy, budowali domy i przygotowywali grunt pod uprawę.Za ten trud zwalniani byli na okres 10 – 20 lat z powinności feudalnych tzn. otrzymywali „woliznę”. Stąd pochodzi pierwotna nazwa miejscowości. Źródła archiwalne informujące o rozwoju gospodarczym miejscowości i okolic podają, że na przestrzeni wieków istniały tutaj obiekty o charakterze przemysłowym, przynoszące dochody właścicielom Uhruska. Był to młyn, karczma, prom przewożący ludzi i towary. Grobla prowadząca na prom znajduje się na południowym krańcu wsi. Wielkie pożary w 1915, 1927 i 1935 roku oraz zniszczenia podczas I wojny sprawiły, że nowe siedliska mieszkańcy Woli zaczęli lokalizować w innym miejscu. Osadnictwo przesunęło się w kierunku stacji kolejowej i istniejącej od 1922 r. huty szkła. W Starej Wsi pozostało kilka gospodarstw i resztki opuszczonych sadów.

Przystanek 3
„DOLINA BUGU”

Dolina Bugu to obszar występowania różnych typów jezior rzecznych zwanych ogólnie bużyskami. Tam gdzie dolina jest szeroka (okolice Stulna, Zbereża) spotykamy jeziora zakolowe, podkrawędziowe lub paleomeandry wielkopromienne. W zwężeniu doliny w Woli Uhruskiej i Bytyniu, zwanym przełomem uhruskim występują jeziora awulsyjne. Przechodząc przez most mijaliśmy właśnie takie jezioro.

Bużyska są miejscem sukcesji, czyli zalądowienia jezior. Sukcesja to proces zastępowania jednych zbiorowisk roślinnych przez inne. Termin zalądowienie trafia w samo sedno: zbiornik wodny zamienia się w ląd. Rozwijająca się roślinność przybrzeżna przetwarza gazowy dwutlenek węgla z powietrza w organiczne związki węgla, a więc substancje stałe, powodując przyrost biomasy od strony brzegu. W ten sposób rośliny budują sobie dno, przesuwając się w stronę środka jeziora. Z roślin zarastających spotkamy kolejno od strony lądu: turzyce np. kłoć wiechowata, trzciny, zespoły osoki aloesowatej, chronione grążele żółte i grzybienie białe, dalej żabiścieg pływający, przęstkę pospolitą czy zespoły rzęsy wodnej.

Dolina Bugu to raj dla wędkarzy. Obfituje ona w takie gatunki ryb jak: lin, szczupak, płoć, okoń, leszcz, jazgarz, karaś, ukleja, krąp, karp.

Przystanek 4
„RZEKA BUG”

Ścieżka dochodzi do koryta granicznej rzeki Bug. Na wschód od tablicy, za rzeką położony jest nasz wschodni sąsiad – Ukraina. Umowna granica przebiega środkiem rzeki. Od 1 V 2004 r. jest to również wschodnia granica Unii Europejskiej. Osoby przebywające w pobliżu granicy powinny posiadać dokument tożsamości.

Źródła Bugu znajdują się na terenie Ukrainy, w Gołogórach, na północnym krańcu Podola. Bug kończy swój bieg w Zalewie Zegrzyńskim. Dorzecze Bugu zajmuje obszar 39,5 tys. km², co stanowi prawie 20% dorzecza Wisły. Koryto wcięte jest na 1 – 2 m poniżej poziomu dna doliny. Przy średnim stanie wody jego wysokość wynosi 163 m n.p.m. Wzrost stanu wody już o 1,5 m powoduje zalewanie dna doliny. System koryt powodziowych wskazuje na anastomozujący charakter rzeki, co jest spowodowane podłożem geologicznym tego terenu. Rzeka anastomozująca to taka, która zmienia swoje koryto podczas powodzi.

W XVII – XVIII wieku Bugiem spławiano zboże i drewno. Był on głównym, wodnym traktem handlowym między Wołyniem a Europą Środkową i Zachodnią. Parowce pasażerskie floty rzecznej „Bug Flotylla” woziły ludzi z przystani w Dorohusku na jarmarki do Brześcia i Włodawy. W czasie II wojny światowej flota ta została zniszczona.

Bug, nieuregulowany na całym odcinku jest jedną z nielicznych takich rzek – dziką, kapryśną, o zróżnicowanej głębokości i prędkości. Stanowi korytarz ekologiczny- raj dla ptactwa, ryb, ssaków i bezkręgowców. Awifaunę reprezentuje charakterystyczny dla krajobrazu nadbużańskiego bocian biały. W całej dolinie spotkać można tez gniazdujące czy żerujące inne gatunki np. rybitwy, łabędź niemy, gęś gęgawa, świstun, błotniak stawowy, kokoszka wodna. Wysokie skarpy zamieszkują jaskółki brzegówki. Brzeg rzeki jest gęsto porośnięty zespołami wierzbowymi. Ilość wydeptanych ścieżek prowadzących do rzeki świadczy o tym, że nad Bug przyjeżdżają bardzo często wędkarze. W rzece złowić można wiele gatunków ryb jak: szczupak, sum, kleń, jaź, sandacz, kiełb, brzana. Łowienie w Bugu jest dozwolone, ale tylko w ciągu dnia. Kąpiel natomiast jest zabroniona. Ze względu na stromy brzeg, śliskie, nasączone wodą skały należy zachować ostrożność nie podchodzić zbyt blisko rzeki.

Przystanek 5
„ZAKOLE”

Długość Bugu na terenie gminy Wola Uhruska wynosi 38 km, a w linii prostej 16 km. Liczby te wskazują na kręty, meandrujący charakter rzeki, tworzącej zakola. Ich powstanie tłumaczyć można śrubowym charakterem spływu wody. Powoduje on erozje boczną brzegów wklęsłych i akumulację, czyli gromadzenie osadów wzdłuż brzegów wypukłych. Erozja i akumulacja prowadzą do wzrostu krętości koryta i odcięciu jego fragmentów, które pozostają jako starorzecza. Największe jeziora zakolowe znajdują się w okolicy Stulna i Zbereża. Jedno z nich Jama Roma, położone w północnej części Zbereża będące użytkiem ekologicznym.

Przystanek 6
„BYTYŃ”

Bytyń, podobnie jak Wola Uhruska zlokalizowany jest na terasie nadzalewowej opadającej w tym miejscu stromą piaszczystą skarpą w dno doliny. Zmiana podłoża skalnego i stosunków wodnych widoczna jest w odmiennych od poprzednich zespołach roślinnych. Na nasłonecznionej skarpie spotkać można kocanki piaskowe, rozchodniki, świerzbnicę polną, macierzankę piaskową. Wysoka skarpa to miejsce widokowe na dolinę Bugu.

Bytyń był wsią królewską, należącą do niegrodowego starostwa stuleńskiego, po raz pierwszy wzmiankowaną w 1414 r. Po wojnach kozackich i szwedzkich wieś zubożała. W następnych stuleciach wieś rozrastała się i w 1827r. liczyła 171 mieszkańców. Od roku 1864 była siedzibą gminy. Bytyń dotkliwie ucierpiał podczas I wojny światowej. Po 1918 r. wysiedleńcy powrócili na zgliszcza swych zagród 
i zaczęli odbudowywać wieś. W latach 1922 – 1926 istniała w Bytyniu jednoklasowa szkoła podstawowa. Wieś należała podobnie jak Wola do gminy Sobibór z siedzibą w Zbereżu. Ze względu na malownicze położenie stała się modną miejscowością letniskową.

Cennym obiektem hydrologicznym Bytynia są dwa źródła podkrawędziowe, czyli naturalne miejsce wypływu wody podziemnej. Znajdują się one ok. 200 m n a północ. Wydajność większego z nich wynosi 7l/s. Wypływają z nich wody kredowe, spływające z Łuku Uhruskiego. Dalej ścieżka skręca na południe i dochodzi do kąpieliska.

Przystanek 7
„POMPKA”

Pompka to miejscowa nazwa ujęcia wody w starorzeczu, doprowadzanej do wieży ciśnień. Inna stosowana nazwa to „wodokaczka”. Urządzenia pompujące wodę są już zdemontowane. Nazwa jednak pozostała.

Starorzecze to powstało przez porzucenie przez rzekę w trakcie wezbrania dłuższych odcinków koryt. Po przejściu fali wezbraniowej rzeka nie wróciła do starego koryta. Szybko przepływające wody spowodowały wzmożoną erozję krawędzi terasy nadzalewowej. Zostały przecięte warstwy wodonośne piętra kredowego, z których niszami źródliskowymi wypływa woda podziemna i zasila jezioro. Ze względu na takie zasilanie i skład chemiczny jezioro określa się jako limnokren, czyli naturalny zbiornik wodny zasilany wodami podziemnymi, a w czasie powodzi wodami rzecznymi. Wykorzystywane jest jako strzeżone kąpielisko z plażą. Obok znajduje się plac zabaw i pole namiotowe. Miejscowe koło wędkarskie organizuje na tym starorzeczu zawody wędkarskie.

Przystanek 8
„WSPÓŁCZESNA WOLA”

W kierunku zachodnim widać wzniesienia Łuku Uhruskiego. Jedno z nich, na którym stoi wieża widokowa nazywane jest „Pomnik”, a kompleks wszystkich zalesionych wzniesień „Karierem”. Nazwa „Pomnik” wiąże się z wydarzeniem historycznym z roku 1903. Car Mikołaj II podczas pobytu w Woli Uhruskiej z okazji wizytacji manewrów wojsk okręgu warszawskiego podziwiał z tego wzniesienia wspaniały widok. Najprawdopodobniej z tego powodu ustawiono na nim pomnik poświęcony carowi Aleksandrowi II, który zniósł pańszczyznę na terenie Królestwa Kongresowego. Po roku 1920 płyty piaskowcowe z pomnika zostały przeniesione na cmentarz parafialny w Uhrusku, na mogiły żołnierzy poległych w potyczce z bolszewikami. Miała ona miejsce pod Uhruskiem 25 VII 1920 r.

Łuk Uhruski, malowniczo górujący ponad dolinę Bugu to rozczłonkowane wzniesienia o szerokości ok. 9 km, ciągnące się na wschód od Wólki Tarnowskiej i Chutcza ( okolice Sawina). Podłoże stanowią skały kredowe i margiel. Łuk Uhruski ze względu na kredowe podłoże i nagromadzone utwory czwartorzędowe uważany jest za strefę przejściową między niżem a wyżynami. Najwyższe wzniesienie Woli Uhruskiej znajduje się obok wieży widokowej i wynosi 220,8 m n.p.m., czyli 50 m ponad dno doliny Bugu.

Przystanek 9
„NADBUŻANKA”

Nadbużanka to osada robotnicza, powstała przy hucie szkła, stanowiąca część Woli Uhruskiej. Huta szkła została wybudowana w 1922 roku przez spółkę 53 udziałowców. Na początku był to drewniany budynek hali fabrycznej, w której pracowała jedna wanna. Obok hali fabrycznej budowano baraki dla robotników. Niebawem zaczęły powstawać drewniane, szalowane dwurodzinne domy, kryte dachówką lub gontem, zdobione gankami i werandami. Niektóre z nich przetrwały niezmienione do dzisiaj. Huta czynna była w czasie okupacji. W 1949 r. została upaństwowiona. W latach 1954 – 1962 przeszła gruntowną modernizację. Asortyment wyrobów był szeroki, zależny od składanych ofert i popytu. Powojenna huta produkowała szkło gospodarcze, osłony do liczników i wkłady do termosów. W 1995 r. hutę sprywatyzowano. Nowy właściciel uruchomił produkcję zniczy. Nie trwała ona jednak długo.

Ścieżka przyrodnicza ,,Stulno”

Długości ścieżki 6 km, czas przejścia około 3 godziny. Na jej trasie wyznaczono 8 przystanków, które umożliwiają poznanie najciekawszych miejsc oraz odpoczynek tj.:
• Leśna szkoła
• Olsy w pradolinie Bugu
• Śródleśne torfowisko
• Bór sosnowy
• Jezioro Brudno.
• Sukcesja.
• Rośliny runa leśnego.
• Jezioro Płotycze.

Przy ścieżce znajduje się miejsce postoju pojazdów gdzie mogą parkować również autokary.

Opis ścieżki – http://www.mdk2.lublin.pl/ZWydawnictLesnych/10_STULNO.pdf